Thạch Hãn giang. Nguyễn Khuyến

 石澣江  

石澣江流一棹橫，

夕霞晻曖遠山明。

西風何處吹塵起，

不以年前徹底清。

阮勸

Chú:

- 石澣江 Thạch Hãn giang: Sông dài khoảng 150 km, bắt nguồn từ Trường Sơn, chảy qua thị xã Quảng Trị, chảy ra Cửa Việt. 

- 一棹 nhất trạo: một chiếc đò. Trạo 棹 (như trạo 櫂) = mái chèo, cũng mượn chỉ chiếc đò (như phàm = buồm, cũng mượn chỉ chiếc thuyền). 棹 còn đọc là "trác" = cái bàn nhỏ (như chữ trác 桌).

- 晻曖 yểm ải: 1.  昏暗貌 tối tăm, mù mịt; 2. 盛貌 nhiều; 3. 掩映: lúc bị che lấp lúc lộ ra.

- 西風 tây phong: gió tây, tức gió tây nam, gió Lào.

- 年前 niên tiền: năm trước, thời gian trước.

- 徹底 triệt để: [nước trong] đến tận đáy.

阮勸 Nguyễn Khuyến (1835 - 1909), quê làng Yên Đỗ (Hà Nam), đỗ đầu ba kì thi Hương, Hội và Đình nên thường được gọi là Tam nguyên Yên Đỗ. Từng giữ chức Án sát Thanh Hóa, Bố chính Quảng Ngãi, .. sau cáo quan về hưu về quê và mất ở đó.
Ông viết cả thơ chữ Hán lẫn Nôm, trong đó nhiều bài là bản dịch của nhau, trong đó một số bài không rõ là Hán dịch Nôm hay ngược lại.

Âm Hán Việt: Thạch Hãn giang
Thạch Hãn giang lưu nhất trạo hoành,
Tịch hà yểm ái viễn sơn minh.
Tây phong hà xứ xuy trần khởi,
Bất dĩ niên tiền triệt để thanh.

Nghĩa:

Trên dòng Thạch hãn một chiếc đò đang qua ngang, ráng chiều lấp lóa làm sáng dãy núi xa.
Gió tây từ đâu thổi tới làm bụi bay lên, khiến dòng sông không trong tới đáy như lúc trước nữa.

Nguyễn Khuyến đỗ tam nguyên năm 1871, lúc 36 tuổi, khi Pháp đã chiếm xong 6 tỉnh miền tây, chuẩn bị thôn tính Bắc Hà. Năm 1882 Hà thành thất thủ, năm 1883 Nam Định tiếp tục rơi vào tay Pháp. Năm 1884, Nguyễn Khuyến cáo lão từ quan về sống ẩn dật nơi quê nhà. Bấy giờ ông mới 49 tuổi.

Một chiều trên đường từ kinh thành Huế về quê, ngồi đò ngang qua sông Thạch Hãn. Xa xa, dãy núi mờ nhạt chỉ hửng sáng lên trong ánh ráng chiều có làm ông liên tưởng đến triều đình Huế?. Ngọn gió tây cuốn bụi mịt mù hẳn khiến ông nghĩ đến giặc Pháp. Và trong cơn gió bụi kia, có lẽ ông thấy chẳng thể làm gì hơn được, ngoài kéo nón xuống che mặt giữ mình ..

Dịch thơ

Đò qua Thạch Hãn, chiều trên sông,
Lấp loá non xa ánh ráng hồng.
Trận gió tây đâu tung bụi đất,
Hết rồi một thuở nước xanh trong.
Phan Quỳ

Khua ngang dòng Hãn một con chèo,
Lấp loáng non xa nhuộm nắng chiều.
Trách trận gió tây tung cát bụi,
Chẳng còn như trước nước trong veo.
Hoàng Tạo (thivien . net)

Xuôi dòng Thạch Hãn một mái chèo,
Xa núi sông chiều nhuộm nắng treo.
Gió thổi từ tây tung cát bụi,
Chẳng như năm trước nước trong veo.
Lương Trọng Nhân (thivien . net)

Chiều trên sông Thạch Hãn. Photo: Van Kê The.